Τί γίνεται στον οργανισμό όταν είμαστε σε εγρήγορση, τί γίνεται όταν αισθανόμαστε νύστα; Πόσο αλλάζει ακόμη και η όρασή μας από τον παράγοντα κούραση;

 

Για να γίνει ένα ατύχημα χρειάζεται να συνυπάρξουν μια σειρά από παράγοντες που κάθε ένας ξεχωριστά δεν θα προκαλούσε το ατύχημα. Έτσι νομίζουμε ότι όλα είναι καλά αν έχουμε πιεί λίγο, μέσα στα νόμιμα πλαίσια, ή αν έχουμε ανοίξει συζήτηση με τους συνεπιβάτες, ή όταν τσεκάρουμε το μήνυμα που ήχησε στο κινητό μας, ακόμη και όταν απλά ακούμε μουσική στο αυτοκίνητο.

 

Κάθε ένα μοιάζει αθώο, χωρίς όμως να είναι. Όλα μαζί μοιάζουν (στον οδηγό) σαν πολλά αθώα και καθημερινά. Στην πραγματικότητα κάθε τι λειτουργεί προσθετικά, διευρύνοντας τη βασικότερη αιτία για την δημιουργία ενός ατυχήματος: την καθυστέρηση στην αντίδραση του οδηγού.

 

Η απόσπαση προσοχής λόγω μιας συζήτησης, αλκοόλ στο αίμα έστω και ελάχιστο, ενασχόλησης με ο,τιδήποτε άλλο πλην της οδήγησης, χρήσης φαρμάκων για ένα απλό κρυολόγημα, ή χρήσης κινητού ακόμη και μέσω ανοικτής ακρόασης ή handsfree, φέρνουν υστέρηση στα ανακλαστικά του οδηγού.

 

Ένα απλό παράδειγμα αρκεί. Ζητάμε από τον Luis Hamilton (τυχαίο το όνομα) να κάνει 5 γύρους σε ρυθμό χρονομετρημένων δοκιμών σε μία πίστα με το μονοθέσιό του. Μετά του ζητάμε να κάνει 5 ακόμη, αυτή τη φορά όμως έχοντας μουσική στα αυτιά του, έστω και την αγαπημένη του. Πότε πιστεύετε ότι θα έχει σημειώσει ταχύτερους γύρους;

 

Σε αυτή την αιτία που προκάλεσε την μείωση των επιδόσεων ενός οδηγού πού όσο κι αν είναι από τους κορυφαίους, εξακολουθεί να έχει έναν ανθρώπινο εγκέφαλο, θα πρέπει να προσθέσουμε όλα όσα κάνουμε εμείς στην καθημερινότητα για να διαπιστώσουμε πόσο "μειώνουμε" τις επιδόσεις μας με όλες τις πρόσθετες ενασχολήσεις.

 

Ακόμη κι αν όλα αυτά ακούγονται λογικά, ακόμη δεν έχουμε μιλήσει για την πιο ύπουλη από τις αιτίες που μπορούν με μεγάλη βεβαιότητα να οδηγήσει σε τροχαίο. Μία αιτία που μειώνει τα ανακλαστικά όσο λίγες, δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή καθώς εμφανίζεται προοδευτικά και αθόρυβα, μετατρέπει δε τον οδηγό σε εν δυνάμει θύμα ή θύτη. Μέσα σε λίγα λεπτά

Ποιά είναι αυτή; Απλά η κούραση.

 

Ο καλύτερος τρόπος για να το συνειδητοποιήσουμε την βραδυφλεγή βόμβα της κούρασης, αρκεί να δούμε τις διεργασίες που γίνονται στο σώμα μας.

 

Ο οργανισμός έχει δύο φάσεις λειτουργίας του αυτόνομου όπως λέγεται νευρικού συστήματος, δύο "προγράμματα απόδοσης" θα λέγαμε αν μιλάγαμε για αυτοκίνητο ή μοτοσυκλέτα. Τη φάση της Συμπαθητικοτονίας και τη φάση της Παρασυμπαθητικοτονίας. Κάθε στιγμή ο οργανισμός λειτουργεί σε μία δυναμική ισορροπία μεταξύ των δύο. Στην ισορροπία αυτή υπάρχουν ακραίες τιμές όπου υπερέχει σαφώς η μία ή ή άλλη φάση. Οι εναλλαγές γίνονται αυτόματα χωρίς να περνάνε από την βούληση μας και υπηρετούν ως λειτουργικά προγράμματα το θυμικό (την διάθεση και όχι την βούληση) κάθε φορά.

Ένας ήρεμος άνθρωπος στην καθημερινότητά του βρίσκεται σε μία κατάσταση ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα, κοντά στο σημείο που αλλάζουν οι φάσεις.

 

Η φάση Συμπαθητικοτονίας ξεκινά από την ηρεμία και όσο ανεβαίνει η κλίμακα υποδηλώνει ότι ο οργανισμός βρίσκεται σε ένταση, που αυξάνεται όσο αυξάνονται οι δόσεις νοραδρεναλίνης αρχικά, που μας δημιουργούν αυτή την ένταση αλλά και ευχαρίστηση. Στο τέλος της κλίμακας έρχεται όταν εμφανιστεί η αδρεναλίνη όπου ο άνθρωπος είναι ικανός για τα πάντα καθώς μάλλον παλεύει για την επιβίωσή του. Είναι η φάση που πηδάς έξω από τον 15 όροφο που καίγεται, ή περνάς μέσα από τζαμαρία για να σωθείς. Είναι το λειτουργικό πρόγραμμα «μάχης¨.

 

Στην άλλη μεριά της κλίμακας, την Παρασυμπαθητικοτονία, ο άνθρωπος βρίσκεται σε ηρεμία και όλο και μεγαλύτερη χαλάρωση, αποτέλεσμα των δόσεων Ακετυλοχολίνης που αναλαμβάνει να ρίξει τους ρυθμούς. Είναι το λειτουργικό πρόγραμμα «ηρεμίας¨.

Στο τέλος της κλίμακας αυτής, είναι ο βαθύς ύπνος.

Μένουμε λίγο στη λέξη "Αυτόνομο". Αυτό το σύστημα νεύρων ενώ διατρέχει όλο το σώμα από το κεφάλι μέχρι τα άκρα και νευρώνει και επηρεάζει κάθε όργανο ώστε να υπηρετεί σε κάθε περίπτωση το αντίστοιχο λειτουργικό πρόγραμμα που υπαγορεύει, τελικά η διάθεση του οδηγού εν πολλοίς μένει στην αφάνεια. Δεν μπορούμε να πούμε "θέλω να μείνω ξύπνιος".

 

Το σύστημα λειτουργεί χωρίς να το ελέγχουμε βουλητικά. Γι' αυτό και στην ολότητα του λέγεται αυτόνομο, Γι' αυτό και κανείς δεν παραπονιέται στον γιατρό ότι τον πονάει/ ενοχλεί το συμπα ή παρασυμπαθητικό του σύστημα . Το οξύμωρο είναι ότι αυτό λειτουργεί ως ενορχηστρωτής/ ρυθμιστής πίσω από κάθε ενέργεια μας.

 

Τι αλλάζει

Όταν ένας οδηγός είναι σε ελαφρά ένταση με την προσοχή του στο δρόμο κι ελέγχει όλα όσα γίνονται γύρω του, σημαίνει ότι βρίσκεται σε φάση ελαφράς Συμπαθητικοτονίας. Όταν ο οδηγός έχει αρχίσει να καταβάλλεται από την κούραση, χαλαρώνει, απολαμβάνει τη ζέστη μέσα στο αυτοκίνητο και ενδεχομένως έχει δύσει ο ήλιος, ο οδηγός γλιστρά σε φάση Παρασυμπαθητικοτονίας, με όλα τα σχετικά χαρακτηριστικά που τη συνοδεύουν.

 

Κατά τη Φάση Συμπαθητικοτονίας, ο άνθρωπος είναι ενεργός και σε φάση όπου κυριαρχούν τα ένστικτα της επιβίωσης. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα αναλαμβάνει δράση, ο οργανισμός είναι σε εγρήγορση και διεγείρεται περισσότερο όταν θεωρεί ότι απειλείται και προσαρμόζεται στο να επιτελέσει αυξημένο μυϊκό έργο. Η προσοχή του μπορεί να διακρίνει επικίνδυνες καταστάσεις σε απόσταση, τα ανακλαστικά είναι αυξημένα, ο καρδιακός παλμός σχετικά αυξημένος, το αίμα μεταφέρει οξυγόνο στους μύες, οι επιδόσεις και τα ανακλαστικά είναι αυξημένα, ενώ κάποιες λειτουργίες του οργανισμού αναστέλλονται (πέψη).

 

Αντίθετα, σε φάση Παρασυμπαθητικοτονίας, ο οργανισμός μπαίνει σε φάση ανασυγκρότησης και αναδόμησης των ιστών που ενδεχομένως φθάρηκαν κατά τη φάση της έντασης. Αναλαμβάνει δράση όταν ο οργανισμός αναπαύεται ή αναπληρώνει τις δυνάμεις του. Όταν κοιμόμαστε ή μετά το φαγητό έχουμε μία υπερτονία του παρασυμπαθητικού. Σ’ αυτή την περίπτωση το αίμα αποσύρεται εν μέρει από τους σκελετικούς μύες (επειδή δεν θα επιτελέσουν έργο), πέφτουν οι παλμοί της καρδιάς, στους πνεύμονες πάει λιγότερος αέρας (εξ ου και το χασμουρητό), οι κόρες των ματιών συστέλλονται και η όραση εστιάζει στα κοντινά στοιχεία. Αρχίζει η πέψη και ξεκινά γενικώς η φάση της χαλάρωσης, Είναι η στιγμή για ανταλλαγή τρυφερότητας, Η φάση αυτή στην ακραία μορφή της καταλήγει στον ύπνο.

 

Είναι σαφές ότι ως προς τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της οδήγησης, ο οργανισμός λειτουργεί εντελώς διαφορετικά όταν είμαστε σε εγρήγορση (Συμπαθητικοτονία) ή ξεκινά η φάση της χαλάρωσης (Παρασυμπαθητικοτονία). Η δυνατότητα εντοπισμού κινδύνων μακριά μας μειώνεται (όραση), τα ανακλαστικά πέφτουν. ο χρόνος αντίδρασης αυξάνει.

 

Παρότι κανείς δεν θέλει να οδηγά κουρασμένος, ωστόσο όποτε μας συμβεί, λέμε "εντάξει, μπορώ λίγο ακόμη". Όμως όταν αρχίσει η φάση της Παρασυμπαθητικοτονίας, αυτή εξελίσσεται διαρκώς και τα χαρακτηριστικά αυτά γίνονται πιό έντονα κι εμείς όλο και πιο επικίνδυνοι, για εμάς και τους άλλους.

 

Υπάρχει λύση; Η κατανάλωση μιας κούπας καφέ αποτελεί μια εύκολη λύση, ωστόσο θα πρέπει να ξέρουμε οτι η επίδρασή της στον εγκέφαλο θα ξεκινήσει μισή ώρα αργότερα.

 

Ακόμη καλύτερη είναι η στάση για λίγα λεπτά κι ένας ολιγόλεπτος ύπνος. Πιό εύκολα θα ξυπνήσει κανείς μετά από έναν ύπνο 20-30 λεπτών (ανάλογα με το πόσο διαρκεί ένας κύκλος ύπνου στον καθένα) παρά να συνεχίσει προσπαθώντας να ξυπνήσει οδηγώντας.

 

(Συνεργάστηκε – Ιατρική επιμέλεια: Παντελής Βασιλείου, Χειρουργός, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών. Αττικό Νοσοκομείο, 4η Χειρ/κή Κλινική)